کانسار طلای موته در غرب ایران واقع در بخش مرکزی پهنه سنندج- سیرجان (SSZ)، مرتبط با رگه های کوارتز، کوارتز- سولفیدی، عدسی ها و رگچه های قطع کننده سنگ بستر نئوپروتروزوئیک است که غالبا در امتداد پهنه های برشی با راستای NW-SE تشکیل شده است. کانه زایی طلا مرتبط با دگرسانی های گرمابی شدید در راستای پهنه های برشی شکل پذیر، با مجموعه دگرسانی رخساره شیست سبز شامل کوارتز + سریسیت + کلریت + آلبیت و دگرسانی سولفیدی و سیلیسی شدن نزدیک به منطقه کانه دار صورت گرفته است. کانی شناسی کانه شامل، پیریت، کالکوپیریت، سولفید مس-بیسموت (امپلکتیت)، آرسنوپیریت، پیروتیت، بیسموت، طلا و مقادیر اندکی گالن و اسفالریت است. رخداد طلای طبیعی در رگه های کوارتز، به صورت ادخال در پیریت و کالکوپیریت های نسل دوم و بافت پرکننده شکستگی ها در درون و اطراف پیریت های دانه درشت خودشکل و نیمه خودشکل صورت گرفته است. مطالعات سیالات درگیر در رگه های کوارتز، شامل سه نوع اصلی از سیالات C-O-H؛ متشکل از نوع کربنیک (غنی از CO2)، آبگین- کربنیک و سیالات آبگین در مناطق معدنی چاه خاتون و سنجده است. بر این اساس، سیالات کربنیک با دمای همگن شدن 12.6 (ThCO2) CO2 تا 27.3oC، سیالات آبگین- کربنیک با شوری 2.3 تا 12.5 درصد و دمای همگن شدن نهایی برابر 145.6 تا 304.2oC و سیالات آبگین، متشکل از دو دسته، 1) شوری 2.1 تا 15.2 درصد و دمای همگن شدن نهایی 212.2 تا 297.6oC در رگه کوارتز- سولفیدی طلادار و 2) شوری 16.4 تا 28.2 درصد و دمای همگن شدن نهایی 147.4 تا 245.6oC، متعلق به رگه های عقیم کوارتز هستند. در حالی که اغلب خصوصیات ذکر شده پیشین در ارتباط با ژنز کانسار موته، مشابه با ذخایر طلای کوهزایی (مزوترمال) است، ویژگی هایی از قبیل، ارتباط ژنتیکی بین تحولات تکتونیکی گوشته با پوسته بالایی طی تاریخچه تکتونوماگمایی پهنه سنندج- سیرجان به همراه واحدهای ساختاری کششی و نفوذی های محلی و شواهد زمین شناسی کانه ها، دگرسانی، شیمی کانی ها، زوناسیون عنصری و سیالات درگیر ارائه شده در این پژوهش، احتمالا نشانه هایی از کانه سازی طلا در منطقه موته، مشابه با سامانه کانه زایی مرتبط با توده های نفوذی احیایی است.

کانسار طلای هیرد در بلوک لوت، همراهی نزدیکی با یک کمپلکس نفوذی حدواسط-مافیک دارد که در سنگ های آتشفشانی ائوسن جایگزین شده است. توده های نفوذی ترکیب گرانودیوریت تا دیوریت، هورنبلند-کوارتزمونزونیت و گابرو-دیوریت دارند و با CaO، FeOt و MgO به نسبت بالا و K2O+Na2O به نسبت پایین مشخص می شوند که نشانگر تبلور از یک ماگمای نه چندان تفریق یافته است. این ویژگی ها و عدد منیزیم به نسبت بالا (36/36 تا 52/32) می تواند نشانگر تأثیر منبع گوشته ای در زایش ماگمای مادر باشد. توده های نفوذی هیرد، متالومین اند و سرشت کالک آلکالن تا کالک آلکالن پتاسیم-بالا دارند و حاوی ایلمنیت به عنوان کانی همراه هستند. کانی سازی در هیرد به صورت رگه ای، رگچه ای و افشان در تودة نفوذی گرانودیوریتی و سنگ های آتشفشانی میزبان، همراه با دگرسانی­ های تورمالینی، سیلیسی و کربناتی رخ داده است. کانی های فلزی شامل پیروتیت، آرسنوپیریت، پیریت و کمتر از آن کالکوپیریت، گالن و اسفالریت است. طلا به صورت ذرات زیرمیکروسکوپی همراه با کانی های سولفیدی به ویژه پیریت و آرسنوپیریت نهشته شده است. با توجه به ویژگی های کانی شناسی و ژئوشیمیایی توده های نفوذی و کانی شناسی کانسنگ، کانسار طلای هیرد را می توان مشابه ذخایر مرتبط با گرانیتوییدهای احیایی نوع I درنظر گرفت. کاهیدگی ماگمای مولد می تواند ناشی از وارد شدن مواد پوسته به محیط منبع و/یا برهمکنش ماگما با سنگ های پوسته ای غنی از مواد آلی باشد.

منطقه پی جویی فیروزکوه در 35 کیلومتری شمال شرق تربت جام و در استان خراسان رضوی واقع شده است. زمین شناسی منطقه شامل سنگ های دگرگون شده سازند میانکوهی است که توده های نفوذی با ترکیب مونزوگرانیت تا دیوریت در آن نفوذ کرده اند. دامنه پذیرفتاری مغناطیسی توده ها از صفر تا 43x10-5SI بوده و به گرانیتوئیدهای احیایی سری ایلمنیت وابسته است. این توده ها در برخی نقاط تحت تاثیر دگرسانی های سرسیتیک، سیلیسی و پروپلیتیک قرار گرفته اند. ژئوشیمی توده های نفوذی، نشان می دهد که آن توده ها از متاآلومینوس تا پرآلومینوس متغیرند و در گستره پتاسیم متوسط تا بالا و گاه شوشونیتی قرار می گیرند. موقعیت زمین ساختی توده ها از قبل از برخورد قاره ها تا بالاآمدگی پس از آن در حال تغییر بوده است. کانی سازی کنترل گسلی داشته و در مرز توده های نفوذی با سنگ های دگرگون شده و یا داخل واحد دگرگونی تشکیل شده است. کانی سازی اولیه شامل طلا، آرسنوپیریت، پیریت، کالکوپیریت و پیروتیت و کانی سازی ثانویه شامل کوولیت، هماتیت و گوتیت است. پی جویی های ژئوشیمیایی به روش خرده سنگی، بی هنجاری هایی از عناصر طلا (تا 8942 ppb)، آرسنیک (تا(74500 ppm ، مس (تا(357ppm ، روی (تا (97ppm و سرب (تا (45 ppm وابسته به کانی سازی رگه ای را در نمونه های سطحی منطقه نشان می دهد. ژئوشیمی گمانه ها نشان دهنده بیشترین طلا (30732ppb) و بیشترین مس (3200ppm) در گمانه OBH-7 و بیشترین میزان آرسنیک (98670ppm) و تنگستن (133ppm) در گمانه OBH-2 است. طلا تقریبا در همه نمونه ها همبستگی مثبتی با آرسنیک دارد و بیشتر در قالب کانی آرسنوپیریت و کمتر به صورت آزاد و یا در قالب کانی های پیروتیت و پیریت قرار دارد. با توجه به ماهیت احیایی توده های نفوذی سری ایلمنیت، مجموعه کانی سازی احیایی (آرسنوپیریت و پیروتیت) منطقه، نوع و گسترش دگرسان ها، شکل و حالت کانی سازی و مقدار بالای طلا، مس، آرسنیک و تنگستن، این منطقه می تواند بخشی از یک سیستم طلای وابسته به توده های نفوذی احیایی باشد که احتیاج به بررسی های بیشتر دارد.

کانسار طلای کوه زر در شرق ایران و 35 کیلومتری غرب شهرستان تربت حیدریه (استان خراسان رضوی) قرار دارد. این کانسار نوع اکسید آهن (IOCG) غنی از اسپکیولاریت است. این معدن در کمربند ولکانیکی - پلوتونیکی خواف - بردسکن واقع شده است. پی جوییهای اخیر در این کمربند موجب شناسایی ذخایر مختلف مس - طلای نوع غنی از اکسید آهن (IOCG) از جمله در کوه زر شده است. در ناحیه مورد مطالعه انواع توف و گدازه های اسیدی تا حد واسط مربوط به ائوسن فوقانی گسترش دارند. توده های نفوذی با ترکیب گرانیت، گرانودیوریت، سینوگرانیت و مونزونیت های الیگومیوسن در آندزیت، داسیت و ریوداسیت ائوسن فوقانی نفوذ نموده اند. توده های نفوذی از سری مگنتیت، غنی از پتاسیم و متاآلومینوس هستند. نمودارهای عنکبوتی گرانیتوئیدها غنی شدگی عناصر لیتوفیل با شعاع یونی بزرگ (Rb, K, Th, Ce) و تهی شدگی در عناصر Ti, Sr, Nb را نشان می دهند. بر اساس شاخصهای ژئوشیمیایی احتمالا ماگماتیسم در حاشیه قاره ها صورت گرفته است. انواع دگرسانیهای پروپلیتیک (کلریتی)، سیلیسی، آلبیتی، آرژیلیکی، کربناتی و سریسیتی مشاهده شده اند. در توده های نفوذی دگرسانی آلبیتی و در سنگهای آتشفشانی دگرسانی پروپلیتیک (اپیدوتی) نمود بیشتری دارند. سیالات کانه دار با منشا ماگمایی سبب کانی سازی اسپکیولاریت و طلا در سنگهای نفوذی و آتش فشانی شده اند. کانی سازی در راستای زونهای شکستگی و گسلی امتداد لغز و فضاهای کششی بین آنها رخ داده است. طلای آزاد همراه با کوارتز و اسپکیولاریت یافت می شود. ذخیره کانسار (در یخش اکتشاف شده) بالغ بر 0.725 میلیون تن بوده و هم اکنون در حال بهره برداری و استحصال طلا می باشد.

زمین شناسی منطقه طلا – قلع هیرد شامل سنگ های رسوبی مزوزوئیک و پالئوسن و سنگ های آتشفشانی ائوسن است. توده های گرانیتوئیدی اسیدی- حدواسط با سن الیگو- میوسن در این مجموعه نفوذ کرده اند. بر اساس بررسی های سنگ شناسی و پتروفیزیک، توده های نفوذی را می توان به دو دسته I و S تقسیم کرد. کانی سازی منطقه به شکل های داربستی، رگه ای، و جانشینی مشاهده می شود. کانی سازی داربستی در توده های نوع S و شیل های سیلیسی شده در بخش شرقی منطقه اکتشافی (1) همراه با دگرسانی غنی از تورمالین مشاهده می شود. کانی های اولیه رگچه ها شامل آرسنوپیریت، پیریت، پیروتیت، کالکوپیریت، اسفالریت، گالن، تورمالین، کوارتز، کلریت، کلسیت، و سرسیت است. طلا در رگچه های سولفیدی- سیلیسی- تورمالینی وجود دارد. وجود سنگ خاستگاه گرانیتی احیایی نوع S، کانی سازی داربستی، دگرسانی تورمالین و بی هنجاری قلع تا 581 ppm دلایل مهمی بر کانی سازی قلع- طلا در منطقه هیرد است. مقایسه ژئوشیمی گمانه ها در مناطق اکتشافی (1) و (3) نشان می دهد که بالاترین مقادیر Au، Ag، Cu، Pb، Zn، As و Sb در شرق منطقه اکتشافی (1) قرار دارند، بنابراین این منطقه نزدیکترین مکان به خاستگاه توده های کانی سازی است. کانی سازی قلع - طلای هیرد با توده های گرانیتوئیدی نوع (S) وابسته است.

کانه زایی طلای هیرد در استان خراسان جنوبی در فاصله 140 کیلومتری جنوب بیرجند، در شمال بلوک لوت قرار دارد. در محدوده کانه زایی طلای هیرد، قدیمی ترین واحدهای سنگی مربوط به ژوراسیک و کرتاسه است که توسط توالی های آتشفشانی - رسوبی ترشیری پوشیده شده اند. توده های نفوذی گرانیت، گرانودیوریت - کوارتزدیوریت و گابرونوریت در توالی های ترشیری نفوذ کرده اند. ولی آثار کانه زایی تنها در درون و حاشیه استوک نیمه ژرف گرانودیوریت - کوارتزدیوریت با بافت پورفیری مشاهده می شود. با توجه به این که توده نیمه ژرف گرانودیوریت - کوارتزدیوریت مولد کانه زایی حاوی ایلمنیت و فاقد مگنتیت بوده و نیز دارای خاصیت مغناطیسی پذیری (1.5*10-4SI Units) کم و نسبت پایین Fe2O3/FeO(<0.5) است، لذا می توان آن را در رده گرانیتوییدهای ایلمنیتی یا کاهیده (Low fO2) قرار داد. کانه زایی در محدوده معدنی هیرد بر اساس فاصله از توده نفوذی به سه بخش اصلی کانه زایی با میزبان توده نفوذی، کانه زایی در حاشیه توده نفوذی و کانه زایی دور از توده نفوذی قابل تفکیک است. این سه بخش از نظر سنگ میزبان، دگرسانی، کانی شناسی، ساخت، بافت و محتوای فلزی با هم متفاوت است.در کانه زایی با میزبان توده نفوذی سنگ میزبان کانه زایی، توده نفوذی مولد کانه زایی، یعنی استوک نیمه ژرف گرانودیوریت – کوارتزدیوریت - است. سه نوع رگه - رگچه اصلی در کانه زایی با میزبان توده نفوذی دیده می شوند که شامل رگه - رگچه های تورمالین – کوارتز - سریسیت و سولفید (TQSS)، کوارتز - کلسیت و سولفید (QCS) و کوارتز - کلسیت (QC) با سولفید کمیاب است. این رگه – رگچه ها دارای آرایش صفحه ای و استوک ورکی است. کانه زایی حاشیه توده نفوذی در توالی های آتشفشانی - رسوبی که تحت نفوذ توده مولد کانه زایی قرار گرفته اند، مشاهده می شود. سولفیدها به صورت پراکنده، رگه - رگچه ای و حتی توده ای دیده می شوند. رگه - رگچه های استوک ورکی و به ندرت صفحه ای موجود در این کانه زایی دارای کوارتز، کلسیت و سولفید هستند. دگرسانی سریسیتی، سیلیسی و کربناتی مهم ترین دگرسانی های همراه با زون های عیاردار است. کانه زایی دور از توده نفوذی در پهنه های گسلی به صورت زون های سیلیسی و کربناتی به همراه اکسید و هیدرواکسیدهای آهن در سطح قابل شناسایی هستند.مقایسه مهم ترین ویژگی های کانه زایی طلای هیرد (از جمله جایگاه زمین شناسی، سنگ میزبان، کانی شناسی، پاراژنز کانی ها، محتوای فلزی، ساخت، بافت و دگرسانی) با ویژگی های تیپ های مختلف کانه زایی طلا در دنیا، نشان می دهد که کانه زایی طلای هیرد بیشترین شباهت را با ذخایر طلای مرتبط با توده های نفوذی گرانیتوییدی کاهیده دارد.

منطقه کانه زایی مس-مولیبدن-طلای قره چیلر در داخل باتولیت قره داغ و در پهنه کانه دار ارسباران واقع شده است. این منطقه بخشی از حاشیه جنوبی قفقاز کوچک می باشد. باتولیت قره داغ در منطقه کانه زایی قره چیلر متشکل از گرانودیوریت-کوارتز مونزودیوریت (به عنوان فاز اصلی و میزبان کانه-زایی)، دیوریت، استوک های کوارتز مونزونیتی، آپوفیز های گرانیت پورفیری و دایک های اسیدی و حدواسط می باشد. توده های نفوذی مزبور متعلق به ائوسن بالایی-میوسن زیرین می باشند. همه فازهای نفوذی یادشده، دارای ماهیت کالک آلکالن تا کالک آلکالن پتاسیم بالا بوده و در زمره گرانیت های نوع I متاآلومین قرار می گیرند. آپوفیزها و دایک های گرانیت پورفیری و استوک های کوارتزمونزونیتی دارای ماهیت آداکیتی بوده و از نوع آداکیت-های غنی از سیلیس محسوب می شوند. در نمودارهای عناصر کمیاب خاکی بهنجارشده به کندریت، نمونه های گرانودیوریتی-کوارتزمونزودیوریتی دارای الگوی عناصر کمیاب خاکی غنی از LREE و الگوی مسطح عناصر MREE و HREE نسبت به کندریت هستند در حالیکه نمونه های گرانیت پورفیری، یک الگوی پرشیب غنی از LREE و فقیر از HREE را نشان می دهند. مجموعه اطلاعات حاصل از مطالعات صحرایی، زمین شناسی، سنگ-شناختی، زمین شیمی و نمودارهای تمایز محیط های تکتونوماگمایی بیانگر اینست که فاز گرانودیوریتی-کوارتزمونزودیوریتی در نتیجه فرورانش اقیانوس نئوتتیس به زیر اوراسیا در یک کمان ماگمایی حاشیه فعال قاره ای تشکیل شده است. استوک های کوارتزمونزونیتی و گرانیت پورفیری نیز مربوط به یک محیط پس از برخورد قاره ای بوده و از ذوب بخشی گوشته لیتوسفری متاسوماتیسم شده حاصل شده اند.

مجموعه توده های نفوذی بانه در شمال غربی استان کردستان وزون سنندج– سیرجان واقع شده است. این مجموعه در سنگ های دگرگونی درجه پایین کرتاسه تززیق شده و سن احتمالی آن کرتاسه پسین– پالئوسن است. این توده، از سه فاز نفوذی مجزا تشکیل گردیده است. دیوریت، بیوتیت گرانیت و گرانیت گارنت دار این سه فاز ماگمایی را شکل می دهند. دیوریت ها نخستین واحد تشکیل شده اند که در برخی مناطق توسط بیوتیت گرانیت قطع شده اند و در مناطق دیگر بر هم کنش بین این دو توده مشخص است. بنابراین بیوتیت گرانیت همزمان یا کمی پس از دیوریت ها نفوذ کرده است. گرانیت گارنت دار جوان ترین واحد مجموعه است که معمولا به صورت دایک در بیوتیت گرانیت نفوذ کرده است. در دیوریت ها کانی های هورنبلند، تیتانیت و مگنتیت وجود دارد، ASP<1 است، در نرم دیوپسید وجود دارد و میزان Na2O, CaO و Sr بالاست. این ویژگی ها پیشنهاد می کند که دیوریت ها در رده گرانیتوئیدهای نوع I قرار می گیرند. در بیوتیت گرانیت ها، وجود مسکوویت و بیوتیت فراوان و نیز ادخال های سرشار از میکا، و حضور گارنت در گرانیت های گارنت دار آن را جزء سری S قرار می دهد. همچنین ASI>1، کرندوم نورماتیو و میزان زیاد K2O و Rb در این دو توده، موید این مطلب است. گرانیتوئیدهای بانه از نظر تکتونیکی در رده VAG (گرانیتوئیدهای قوس آتشفشانی) قرار می گیرند و دیوریت ها نیز متعلق به حاشیه فعال قاره ای هستند. با استفاده از داده های ژئوشیمیایی با قاطعیت نمی توان گفت که دیوریت ها از گوشته غنی شده بالای مناطق فرورانش یا از ذوب پوسته اقیانوسی فرو رانده شده منشا گرفته اند. بیوتیت گرانیت ها و گرانیت های گارنت دار از ذوب سنگ های رسوبی دگرگون شده حاصل شده اند. برخی بیوتیت گرانیت ها منشا پلیتی دارند و بعضی دیگر، سنگ منشا گری وکی، و گرانیت های گارنت دار حاصل ذوب بخشی پلیت ها هستند.